DI CHÚC - Hình thức của di chúc
1.
Điều kiện về hình thức để
di chúc tự viết tay có giá trị pháp lý? Nêu cơ sở pháp lý khi trả lời.
Di chúc gồm hai loại: di chúc miệng và di chúc
viết. Đối với di chúc bằng văn bản vì là loại giao dịch đặc biệt và rất chú
trọng yếu tố hình thức nên pháp luật hiện hành quy định hình thức di chúc hợp
pháp là điều kiện bắt buộc để di chúc có hiệu lực. Trong loại di chúc bằng văn
bản gồm có loại di chúc do người để lại di sản tự viết bằng tay cũng có những
điều kiện hình thức chặt chẽ để di chúc có giá trị pháp lý.
Những điều kiện về hình thức để di chúc tự
viết tay có giá trị pháp lý bao gồm:
·
Theo
Điều 647, người lập di chúc thành niên,
có năng lực lập di chúc hoặc người từ đủ 15 - chưa đủ 18 tuổi phải có cha, mẹ,
người giám hộ đồng ý.
·
Theo
khoản 1 Điều 652, người lập di chúc phải minh mẫn, sáng suốt vào thời điểm lập
di chúc, không bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép.
·
Người
lập di chúc tự viết tay phải là người bình thường còn nếu thuộc trường hợp của
khoản 3 Điều 652 thì phải được người làm chứng lập bằng văn bản giùm và phải có
công chứng, chứng thực.
·
Theo
Điều 655, người lập di chúc phải tự tay vết và kí vào bản di chúc. Điều này có
thể hiểu rằng người lập di chúc không được đánh máy chữ, in hoặc bằng các cách
thức tương tự mà phải trực tiếp tự mình viết ra nếu không thì di chúc sẽ không
có giá trị pháp lý ngoài trường hợp được quy định tại Điều 656 khi người lập di
chúc không thể tự mình lập di chúc. Việc quy định di chúc phải được người lập
di chúc viết bằng tay cũng có những trường hợp đặc biệt có thể được xem xét,
công nhận khi người lập di chúc đã thuần thục khi viết bằng bộ phận khác và chữ
viết đã có tính hệ thống, có quy luật rõ ràng, ổn định.[1]
^
2.
Nếu di chúc của ông Này
là di chúc phải có người làm chứng thì những người đã làm chứng di chúc của ông
Này có là người làm chứng hợp pháp không? Nêu cơ sở pháp lý khi trả lời.
Theo
Bản án số 83/2009/DSPT phần Xét thấy có cho biết rằng người làm chứng cho việc
lập di chúc của ông Này là “cha, em gái, em trai ông Này” có điểm chỉ ký tên
làm chứng và những người này đều thuộc diện người thừa kế theo
pháp luật. Về vấn đề người làm chứng là người thừa kế theo pháp luật theo khoản 1 Điều 654 thì còn tồn tại hai quan điểm về hàng thừa kế:
Theo quan điểm thứ nhất thì người thừa kế theo pháp luật chỉ ở hàng thừa kế thứ
nhất; còn theo quan điểm thứ hai thì tất cả những người thừa
kế theo pháp luật của người lập di chúc (bao gồm hàng thừa kế thứ nhất, thứ hai
và thứ ba). Nếu theo hướng hiểu thứ nhất thì chỉ có cha ông Này là người làm
chứng không hợp pháp nhưng theo cách hiểu thứ hai thì cả ba người làm chứng đều
không hợp pháp và cách hiểu thứ hai theo em thì thuyết phục hơn với quy định
hiện hành.
^
3.
Di chúc của ông Này có là di chúc do ông Này
viết tay không? Vì sao?
Căn cứ vào bản án số 81/2009/DSPT thì di chúc của ông này
lập là di chúc viết tay. Bởi vậy trong suốt bản án tòa không đề cập gì đến
người lập di chúc thay cho ông Này mặc dù người lập di chúc này cũng rất quan
trọng. Việc ông Này nhờ người làm
chứng giùm không thể chứng minh được rằng bản di chúc không viết
tay có thể ông Này muốn chắc chắn nên đã nhờ người làm chứng giùm ngay trong gia đình và trong bản án phần Xét thấy cũng
đã xác định rằng lúc ông Này lập di chúc rất minh mẫn sáng suốt không bị lừa
dối, đe dọa hay cưỡng ép. Việc xét đến trường hợp ông nhờ người khác làm là
không thỏa đáng vì lúc lập di chúc có người làm chứng, ông cũng còn minh mẫn
không thuộc trường hợp không thể tự mình viết bản di chúc. Qua đó có thể xét
rằng ông Này đã tự viết bản di chúc.
^
4.
Suy nghĩ cuả anh chị về hướng giải quyết trên
của Tòa án liên quan đến hình thức di chúc của ông Này khi đây là di chúc do
ông Này tự viết tay.
Việc Tòa phúc thẩm công nhận
bản di chúc của ông Này là bản di chúc hợp pháp (nếu xét về hình thức di
chúc) là phù hợp với pháp luật có căn cứ xác minh, rõ ràng,
chặt chẽ thể hiện trong phần Xét thấy, ở đoạn: “Xét thấy, giấy
thừa kế do ông Nguyễn Này... nên được coi là di chúc
hợp pháp”. Bởi vì, về hình thức đây là một
bản di chúc tự viết tay không vi phạm Điều 652 về di chúc hợp pháp hay bất cứ
một điều luật nào khác (khi ông Này lập di chúc vẫn còn minh mẫn, sáng suốt
không bị lừa dối, đe dọa hay cưỡng ép) và càng có tính thuyết phục hơn khi có
sự làm chứng của cha, em gái, em trai ông Này.
^
5.
Di chúc của cụ Hựu đã
được lập như thế nào?
Quá trình lập di chúc của cụ Hựu đã được đề cập đến trong
Quyết định số 874/2011/DS-GĐT phần Xét thấy ở đoạn: “di chúc do cụ Hựu
đọc cho ông Vũ viết, cụ Hựu điểm chỉ, ông vũ và cụ Đỗ Thị Qúy (là mẹ ông Vũ) ký
tên làm chứng, sau đó ngày 04-01-1999 bà Lựu mang di chúc đến cho ông Hoàng Văn
Thưởng (là trưởng thôn) và UBND xã Mai Lâm xác nhận”. Qua đó ta thấy di chúc
của cụ Hựu không tự mình viết di chúc mà nhờ người khác thì đó là di chúc bằng
văn bản có người làm chứng và sau đó phải công chứng, chứng thực.
^
6.
Cụ Hựu có biết chữ không?
Đoạn nào của Quyết định số 874 cho câu trả lời?
Cụ Hựu là người không biết chữ. Bởi vì trong Quyết định số
874/2011/DS-GĐT phần xét thấy có câu đề cập đến tình trạng này của cụ Hữu và có
người xác nhận chính là ông Quang: “Ông Quang xác định cụ Hựu là người không
biết chữ”. Do bởi không biết chữ nên
cụ không thể tự mình viết di chúc mà phải đọc cho ông Vũ viết như đã đề cập ở
trên.
^
7.
Di chúc của người không
biết chữ phải thỏa mãn các điều kiện nào để có hình thức phù hợp với quy định
của pháp luật?
Về phần hình thức đối với di chúc của người không biết
chữ phải đáp ứng đủ các yêu cầu luật định sau đây:
·
Theo K3 Điều 652 đối với người không biết chữ khi lập di
chúc phải có người làm chứng lập thành văn bản có công chứng, chứng thực.
·
Về phần người làm chứng lập văn bản thì người làm chứng
đó phải phù hợp với yêu cầu tại Điều 654.
·
Ngoài ra người không biết chữ có thể lập di chúc tại cơ
quan công chứng hoặc UBND xã, phường, thị trấn như tại K2 Điều 658.
·
Tuy người không biết chữ hoàn toàn phù hợp với hoàn cảnh
của người lập di chúc tại điều 656 nhưng do tại Điều này không quy định về việc
công chứng mà chỉ cần có ít nhất hai người làm chứng và trong đó có thể bao gồm
cả người viết hộ.
^
8.
Các điều kiện nào nêu
trên đã được đáp ứng đối với di chúc của cụ Hựu?
Tuy trong bản án có đề câp đến việc ông Vũ (đại diện dòng
họ Đỗ) cho rằng nhà đất là tài sản của dòng họ Đỗ nhưng không chứng minh được
nên Tòa vẫn xác nhận nhà đất là di sản của cụ Hằng và cụ Hựu. Cho nên việc ông
Vũ là người làm chứng lập văn bản di chúc cho cụ Hựu hoàn toàn không vi phạm khoản
2 Điều 654. Bên cạnh đó, điều kiện bản di chúc cần công chứng hoặc chứng thực
thì bản án có đề cập rằng đã có sự xác nhận của trưởng thôn và UBND xã nhưng
không nói rõ là đã công chứng hay chứng thực chưa và chỉ xác nhận chữ kí của cụ
Hựu.Vậy di chúc của cụ Hựu đã đáp ứng một phần các điều kiện của di chúc do
người không biết chữ lập.
9.
Các điều kiện nào nêu
trên đã không được đáp ứng đối với di chúc của cụ Hựu?
Di chúc của cụ Hựu đã đáp ứng đủ về phần hình thức của
một bản di chúc được lập bởi người không biết chữ nhưng chưa thuyết phục bởi
việc xác nhận bởi thôn trưởng và UBND xã diễn ra sau hơn 1 tháng nhưng trong
các điều kiện không quy định về thời hiệu nên quan trọng hơn là Quyết định 874
có đề cập rằng UBND chỉ xác nhận chữ kí của bà Hựu chứ chưa xác nhận kĩ các
phần còn lại.
^
10.
Theo anh/chị, di chúc nêu
trên có thỏa mãn điều kiện về hình thức không? Vì sao?
Di chúc nêu trên chưa đáp ứng thỏa mãn điều kiện về hình
thức. Bản di chúc của cụ Hựu là người không biết chữ, có nhờ người làm chứng là
ông Vũ lập thành văn bản có kí tên điểm chỉ nhưng về phần công chứng hoăc chứng
thực cho bản di chúc thì vẫn chưa rõ ràng bởi UBND xã chỉ mới xác nhận chữ kí
của người lập di chúc.
^
11.
Suy nghĩ của anh/chị về
các quy định trong BLDS liên quan đến hình thức di chúc của người không biết
chữ.
Các quy định liên quan đến hình thức di chúc của người
không biết chữ (khoản 3 Điều 654) dễ bị nhầm lẫn với trường hợp di chúc bằng
văn bản có người làm chứng tại Điều 656 BLDS. Nếu là người không biết chữ thì
họ hoàn toàn phù hợp với hoàn cảnh của người lập di chúc tại điều 656. Nhưng
hai quy định là Điều 656 và khoản 3 Điều 654 lại hoàn toàn khác nhau. Vậy tại
sao lại còn quy định thêm khoản 3 Điều 654? Tuy vậy, đối với khoản 2 Điều 658
thì lại là một quy định rất chính xác nhằm bảo vệ quyền lợi của người không
biết chữ khi lập di chúc tại cơ quan công chứng, UBND xã phường thị trấn.
[1] Lê Minh Hùng, Giáo trình Pháp luật về tài sản, quyền sở hữu
tài sản và quyền thừa kế, Nxb. Hồng Đức 2012,
tr.238.
Comments